Ngày 19/8/1945 đã đi vào lịch sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam như một mốc son chói lọi – Cách mạng Tháng Tám thành công, Nhà nước dân chủ công nông đầu tiên ở Đông Nam Á được thành lập, mở ra một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Từ đây nhân dân ta thoát khỏi xiềng xích nô lệ của thực dân phong kiến trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi của tinh thần yêu nước và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo đúng đắn, tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
- Bối
cảnh lịch sử và diễn biến
Đầu năm 1945, Chiến
tranh thế giới lần thứ hai bước vào giai đoạn cuối. Hồng quân Xô Viết liên tiếp
giành thắng lợi quyết định trên chiến trường châu Âu, giải phóng một loạt nước
và tiến thẳng vào sào huyệt phát xít Đức tại Béc-lin.
Ngày 9/5/1945, phát xít
Đức đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh kết thúc ở Châu Âu. Ngày 8/8/1945, Hồng
quân Liên Xô tiến công như vũ bão vào quân đội Nhật.Ngày 14/8/1945, phát xít
Nhật đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc. Theo
thỏa thuận của các nước Đồng minh, sau khi phát xít Nhật đầu hàng, quân đội Anh
và Tưởng sẽ vào Đông Dương để giải giáp quân đội Nhật. Trong khi đó, thực dân
Pháp lăm le dựa vào Đồng minh hòng khôi phục địa vị thống trị của mình; đế quốc
Mỹ đứng sau các thế lực này cũng sẵn sàng can thiệp vào Đông Dương; những phần
tử phản động, ngoan cố trong chính quyền tay sai Nhật đang âm mưu thay thầy đổi
chủ, chống lại cách mạng.
Ở trong nước, trải qua
các cuộc diễn tập, đến năm 1945, phong trào cách mạng dâng cao.
Ngày 9/3/1945, phát xít
Nhật làm cuộc đảo chính hất cẳng Pháp. Ngay trong đêm đó, Hội nghị Ban Thường
vụ Trung ương mở rộng quyết định phát động một cao trào cách mạng làm tiền đề
cho tổng khởi nghĩa, thay đổi các hình thức tuyên truyền, cổ động, tổ chức và
đấu tranh cho thích hợp.
Tháng 3/1945, Trung
ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”.
Tháng 4/1945, Trung
ương triệu tập Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ, quyết định nhiều vấn đề quan
trọng, thống nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân.
Ngày 16/4/1945, Tổng bộ
Việt Minh ra Chỉ thị tổ chức các Ủy ban Dân tộc giải phóng các cấp và chuẩn bị
thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam, tức Chính phủ lâm thời cách mạng
Việt Nam.
Từ tháng 4/1945 trở đi,
cao trào kháng Nhật cứu nước diễn ra mạnh mẽ, phong phú về nội dung và hình
thức.
Đầu tháng 5/1945, Bác
Hồ từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân Trào làm căn cứ chỉ đạo cách mạng cả
nước và chuẩn bị Đại hội quốc dân.
Ngày 4/6/1945, Khu giải
phóng Việt Bắc được thành lập, đặt dưới sự lãnh đạo của Ủy ban chỉ huy lâm
thời, trở thành căn cứ địa của cả nước. Tháng 8-1945, Hội nghị đại biểu toàn
quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) khẳng định: “Cơ hội rất tốt cho ta
giành độc lập đã tới” và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính
quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương;
đề ra ba nguyên tắc bảo đảm tổng khởi nghĩa thắng lợi, đó là: tập trung, thống
nhất, kịp thời.
23 giờ ngày 13/8/1945,
Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1 hiệu triệu toàn dân tổng khởi nghĩa.
Ngày 16/8/1945, Đại hội
Quốc dân họp tại Tân trào thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; thông
qua “Lệnh tổng khởi nghĩa”; quy định quốc kỳ, quốc ca; thành lập Ủy ban Dân tộc
giải phóng Trung ương, tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ
tịch. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi nhân dân cả nước tổng khởi nghĩa,
trong đó chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng
bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.
Dưới sự lãnh đạo của
Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành
tổng khởi nghĩa, giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18/8, cuộc tổng khởi
nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền
Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội
An, Quảng Nam…
Ngày 19/8, khởi nghĩa
giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội.
Ngày 23/8, khởi nghĩa
thắng lợi ở Huế và ở Bắc Cạn, Hòa Bình, Hải Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng Trị,
Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu…
Ngày 25/8, khởi nghĩa
thắng lợi ở Sài Gòn – Gia Định, Kon Tum, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Biên
Hòa, Tây Ninh, Bến Tre… Ở Côn Đảo, Đảng bộ nhà tù Côn Đảo đã lãnh đạo các chiến
sĩ cách mạng bị giam cầm nổi dậy giành chính quyền. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối
tháng 8/1945, cuộc tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền
trong cả nước về tay nhân dân.
Ngày 2/9/1945, tại
Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) lịnh sử, trước cuộc mít tinh của gần một triệu
đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Lâm thời trịnh trọng đọc bản
Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa ra đời (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Từ đó, ngày 2/9 là
Ngày Quốc khánh của nước ta.
- Nguyên nhân thắng lợi
– Cách mạng tháng Tám
năm 1945 thành công mau lẹ do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân quan
trọng, có ý nghĩa quyết định là sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt, khéo léo của
Đảng; là sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin trong điều kiện cụ thể
của nước ta một cách đúng đắn, độc lập, tự chủ và sáng tạo. Đảng có phương
pháp, chiến lược, chiến thuật cách mạng phù hợp, linh hoạt; nhận thức được thời
cơ, chủ động đón thời cơ và kiên quyết chớp thời cơ, tiến hành tổng khởi nghĩa
giành chính quyền trong cả nước.
– Cách mạng tháng Tám
thành công là do tinh thần yêu nước, đoàn kết, ý chí quật cường của các tầng
lớp nhân dân ta, không chịu sống mãi kiếp nô lệ của người dân mất nước; một
lòng đi theo Đảng và được Đảng lãnh đạo qua các cuộc tổng diễn tập, đã quyết
vùng lên giành độc lập cho dân tộc. Trải qua 15 năm đấu tranh cực kỳ gian khổ
và anh dũng dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã có biết bao đồng bào, chiến sĩ đã
không hề tiếc máu xương, hy sinh oanh liệt vì mục tiêu độc lập dân tộc.
– Cách mạng tháng Tám
được tiến hành trong bối cảnh quốc tế có những thuận lợi nhất định. Chủ nghĩa
phát xít Đức, Ý, Nhật đã bị đánh bại, phong trào đấu tranh giải phóng của các
dân tộc bị áp bức và của các lực lượng tiến bộ trên thế giới phát triển mạnh.
- Ý nghĩa lịch sử
– Cách mạng tháng Tám
năm 1945 thành công là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân ta từ khi có Đảng
lãnh đạo, mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Chính
quyền về tay nhân dân, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời – Nhà nước công
nông đầu tiên ở Đông Nam Á; chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến ở Việt Nam; kết
thúc hơn hơn 80 năm nhân dân ta dưới ách đô hộ của thực dân, phát xít. Nhân dân
Việt Nam
từ thân phận nô lệ trở thành người dân một nước độc lập, làm chủ vận mệnh của
mình. Nước Việt Nam
từ một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân
chủ. Đảng Cộng sản Việt Nam
trở thành một Đảng cầm quyền. Từ đây, đất nước, xã hội, dân tộc và con người
Việt Nam
bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
– Cách mạng tháng Tám
là thắng lợi của chủ nghĩa Mác-Lênin được vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh cụ
thể của cách mạng Việt Nam; là thắng lợi của tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối
cách mạng của Đảng ta gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, gắn sức mạnh dân
tộc với sức mạnh thời đại; là sự thể nghiệm thành công đầu tiên chủ nghĩa
Mác-Lênin tại một nước thuộc địa ở châu Á. Đây còn là quá trình phát triển tất
yếu của lịch sử dân tộc trải qua mấy nghìn năm phấn đấu, đỉnh cao của ý chí
quật cường, sức mạnh cố kết cộng đồng, tầm cao trí tuệ của dân tộc hòa quyện
với chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với xu thế của thời đại vì hòa
bình, dân chủ và tiến bộ xã hội, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
– Thắng lợi của Cách
mạng tháng Tám cổ vũ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước bị chủ
nghĩa đế quốc thực dân áp bức, thống trị. Nó khẳng định rằng, trong điều kiện
trào lưu của cách mạng vô sản, cuộc cách mạng do một đảng của giai cấp công
nhân lãnh đạo không chỉ có thể thành công ở một nước tư bản kém phát triển, nơi
mắt xích yếu nhất của chủ nghĩa đế quốc mà còn có thể thành công ở ngay một
nước thuộc địa nửa phong kiến lạc hậu để đưa cả dân tộc đó đi lên theo con
đường của chủ nghĩa xã hội.
- Một số bài học kinh nghiệm
Cách mạng tháng Tám năm
1945 để lại nhiều bài học quý báu, nổi bật là:
Bài học thứ nhất là có một đảng tiên phong thật sự cách mạng, tiếp thu chủ
nghĩa Mác-Lênin, được tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng đã nắm vững hoàn cảnh cụ
thể của mỗi giai đoạn lịch sử, đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, có phương
pháp và hình thức đấu tranh phù hợp; biết nắm bắt thời cơ, xây dựng lực lượng
và tổ chức, sử dụng lực lượng; phát huy được sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời
đại để dẫn dắt quần chúng đứng lên giành và giữ chính quyền.
Bài học thứ hai là vấn đề giành và giữ chính quyền. Đảng ta đã biết chăm lo
xây dựng lực lượng cách mạng, làm cho lực lượng cách mạng đủ mạnh, thu hút được
đông đảo quần chúng tham gia, từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và
địch, tạo ra thời cơ cách mạng để đưa cuộc cách mạng đến thành công. Để giữ
vững chính quyền, Đảng và Nhà nước ta đã dựa chắc vào nhân dân, tạo nên sức
mạnh vật chất và tinh thần để đấu tranh thắng lợi với thù trong giặc ngoài.
Đảng ta biết kiên quyết dùng bạo lực cách mạng và sử dụng bạo lực cách mạng
thích hợp và đúng lúc để đập tan bộ máy nhà nước cũ, lập ra nhà nước của nhân
dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Bài học thứ ba là vấn đề nắm bắt được thời cơ, đề ra được những quyết định
chính xác và kịp thời. Nghệ thuật chỉ đạo tài tình của Đảng ta và Chủ tịch Hồ
Chí Minh trong việc chọn đúng thời cơ, ra quyết định Tổng khởi nghĩa đúng lúc
thể hiện cụ thể trong chỉ thị của Thường vụ Trung ương Đảng tháng 3-1945 “Nhật
– Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” và bản Quân lệnh số 1 của Ủy ban
khởi nghĩa toàn quốc phát đi đêm 13/8/1945.
Cũng nhờ chọn đúng thời
cơ mà sức mạnh của nhân dân ta trong Cách mạng Tháng Tám được nhân lên gấp bội,
đã tiến hành tổng khởi nghĩa thành công trong phạm vi cả nước trong thời gian
ngắn.
Lê Văn Thuần (sưu tầm và giới thiệu)